Jacob Cats, de hoogste ambtenaar van Nederland, stond ook
wel bekend als vadertje Cats. De reden hiervoor is het feit dat hij graag werken
schreef die lessen bevatten voor zijn lezers. Zo ook in Het Spaens Heydinnetje uit 1637. Dit is iets wat schrijvers veel
deden tijdens de Renaissance, de periode waarin dit boek geschreven is en dit
is nog maar een van de vele kenmerken van de Renaissance die terug te vinden
zijn in Het Spaans heidinnetje. Deze
kenmerken zullen hieronder besproken worden.
De ‘wedergeboorte’ van klassieke werken van de Grieken en
Romeinen is kenmerkend voor de stroming Renaissance. Dit gebeurde op
verschillende manieren, door oude werken te vertalen naar volkstaal (translatio),
door ze te imiteren (imitatio) of door ze te overtreffen, bijvoorbeeld door te
verchristelijken.
Jacob Cats meldde dat het verhaal, in de vorm van poëzie,
van Het Spaans heidinnetje gebaseerde
was op het onbekende werk Pozzo, het
was echter gebaseerd op La Gitanella van Cervantes, die weer gebaseerd was op
een Romeins werk. Het Spaans heidinnetje
is een duidelijk geval van imitatio, een kenmerk van de Renaissance.
In het verhaal van Cats Het Spaans heidinnetje wordt lering getrokken uit mythologieën uit
de Klassieke Oudheid. Cats verwijst naar de oude Griekse en Romeinse goden Pan,
Jupiter, Zeus, Hercules en Faam in het verhaal. Een citaat waaruit dit blijkt
is: “(Pan) Ja,
vrijster, als je het waardig bent.” Hier doet Cats of de god Pan spreekt. Deze
verwijzingen naar mythologieën uit de Klassieken
Oudheid en hun goden zijn duidelijke kenmerken van de literatuur uit de
Renaissance.
Literatuur uit de Renaissance had een maatschappelijke
taak, het moest
mensen wijze lessen leren, een goed moraal bijbrengen en
de realiteit beschrijven. Literatuur moest het nuttige (utile) en het aangename
(dulce) inhouden.
De les die Cats met Het
Spaans heidinnetje zijn lezers wilde leren was dat een huwelijk tussen
mensen van een verschillende sociale status of een ander geloof niet juist was.
Nog een wijze les die Cats met zijn verhaal aan de lezers wilde bijbrengen was
dat een vrouw een man niet om liefde hoort te vragen, “O vrijsters, wat je ook doet,
zorg dat je nooit om liefde vraagt.”
Nog een element van de Renaissance die te vinden is in Het Spaans heidinnetje is het humanisme.
Met name de menselijke waardigheid wordt benadrukt. Don Jan verliest zijn
waardigheid wanneer hij als zigeuner moet leven en Constance is zuinig op haar
maagdelijkheid.
In conclusie, daar er imitatio, verwijzingen naar mythologieën
uit de Klassieken Oudheid en hun goden, wijze lessen en humanisme in Het
Spaans Heidinnetje van Jacob Cats voorkomen, kan er gezegd worden dat dit boek een voortreffelijk
voorbeeld is van literatuur uit de Renaissance.